Artykuły

Początki artroskopii sięgają dwudziestego wieku. Obecnie jest jedną z najczęściej przeprowadzanych procedur na oddziałach ortopedycznych. Możliwość wykonywania artroskopii istotnie wpłynęła na stan wiedzy lekarzy i fizjoteraputów, a także pozwoliła zrozumieć wiele patologii, z którymi zmagamy się w obrębie stawu kolanowego. W wyniku rozwoju tej dziedziny ortopedii możliwa jest bardziej szczegółowa diagnoza, a co za tym idzie – efektywniejsze leczenie.

Czym jest artroskopia?

Artroskopia jest małoinwazyjnym zabiegiem umożliwiającym leczenie różnorodnych uszkodzeń występujących w stawie kolanowym i innych stawach ciała bez konieczności wykonywania dużych cięć w obrębie tkanek. Procedura ta obejmuje wprowadzenie kamery oraz specjalnie zaprojektowanych miniaturowych narzędzi do jamy stawu poprzez niewielkie nacięcia skóry. Dzięki zastosowaniu kamery artroskopowej, lekarz jest w stanie uzyskać obraz wewnętrznych struktur stawu kolanowego na monitorze, co umożliwia precyzyjne obserwowanie kondycji chrząstki, więzadeł, błony maziowej i innych elementów strukturalnych stawu.

Artroskopia może służyć więc do celów diagnostycznych oraz pozwala na przeprowadzenie odpowiednich procedur leczniczych w zależności od uszkodzonych struktur wewnątrzstawowych. Lekarz ma możliwość m.in. naprawy uszkodzonych więzadeł bądź łąkotek oraz usuwania fragmentów uszkodzonej chrząstki. Jednym z kluczowych atutów artroskopii kolana jest jej minimalna inwazyjność. Korzyści płynące z wykonywania zabiegu artroskopii zamiast “otwartego” cięcia to:

• mniejsze dolegliwości bólowe po operacji,
• krótszy czas hospitalizacji i szybsza rekonwalescencja,
• mniejsze ryzyko infekcji,
• mniejsze traumatyzowanie tkanek,
• mniejsze blizny po zabiegu
• szybszy powrót do aktywności fizycznej i sportu,
• krótszy czas rehabilitacji

Artroskopia w uszkodzeniach struktur stawu kolanowego

Staw kolanowy, będący największym i jednym z bardziej złożonych biomechanicznie stawów w naszym ciele, zbudowany jest z trzech kości: udowej, piszczelowej i rzepki. Powierzchnie stawowe wymienionych kości są pokryte gładką chrząstką stawową, która umożliwia płynne ruchy stawu. Kolano posiada silną stabilizację więzadłową, z czego szczególnie ważne struktury stanowią więzadła krzyżowe – przednie i tylne, jak również więzadła poboczne – piszczelowe i strzałkowe. Kolejnym niezbędnym elementem w prawidłowym funkcjonowaniu stawu są łąkotki – boczna i przyśrodkowa. Te dwie półksiężycowate struktury znajdują się między kością udową a piszczelową i działają jak amortyzatory, absorbując siły i pomagając równomiernie rozkładać obciążenia. Staw kolanowy podczas codziennych aktywności takich jak chodzenie, bieganie czy wspinaczka jest zmuszony do przyjmowania dużej ilości obciążeń, co pociąga za sobą większe ryzyko różnych schorzeń i urazów.

Przy pomocy artroskopii mamy możliwość:

• rekonstrukcji więzadeł krzyżowych oraz pobocznych
• szycia lub usuwania łąkotek
• naprawy wybranych uszkodzeń powierzchni chrzęstnych
• usunięcia błony maziowej objętej procesem zapalnym
• oczyszczenia kolana w przypadku infekcji
• usunięcia ciał wolnych (np. oderwanych fragmentów chrząstki w wyniku urazu)

Rehabilitacja przedoperacyjna

Rozpoczęcie intensywnej rehabilitacji we wczesnym okresie pooperacyjnym oraz jak najszybsze uruchomienie pacjenta po operacji wymagają odpowiedniej sprawności fizycznej. Istotne jest więc, aby jeszcze przed planowanym zabiegiem wdrożyć rehabilitację w celu osiągnięcia jak najlepszej kondycji fizycznej. Plan treningowy powinien obejmować ćwiczenia mające na celu wzmocnienie mięśni kończyn górnych, co ułatwi chodzenie przy użyciu kul łokciowych lub balonika bezpośrednio po operacji. Dodatkowo, zaleca się ćwiczenia aktywujące mięsień czworogłowy uda i mięśnie pośladkowe oraz trening chodu. Osoby z nadwagą powinny również rozważyć redukcję masy ciała, co pomoże zmniejszyć obciążenie działające na staw kolanowy.  

A co po zabiegu?

Po artroskopii kolana odpowiednia rehabilitacja jest kluczowa w celu uzyskania prawidłowych funkcji stawu. Przebieg zarówno okresu pooperacyjnego, jak i rehabilitacji, zależy w dużej mierze od rodzaju operowanej struktury i przeprowadzonego zabiegu. Chociaż fizjoterapia po artroskopiach opiera się na podobnych filarach, to jednak istnieje wiele różnic w zależności od operowanego uszkodzenia, m.in.:

• obecność oraz ustawienie ortezy,
• czas odciążenia operowanego stawu lub jego obciążania,
• zakresy ruchomości, które powinniśmy osiągać lub unikać,
• czas powrotu do aktywności fizycznej i sportu.

Czas rekonwalescencji po artroskopii kolana oraz powrót do aktywności sportowej są kwestiami indywidualnymi. Zazwyczaj, już w pierwszych dniach po operacji pacjent może w miarę samodzielnie funkcjonować.

Ze względu na czas trwania wyróżniamy cztery ogólne fazy rehabilitacji:

1) od momentu operacji do 2 tygodnia;

2) od momentu zakończenia I etapu do 6 tygodnia;

3) od 6 do 9 tygodnia;

4) od 12 do 16 tygodnia.

Rehabilitacja bezpośrednio po artroskopii kolana obejmuje szereg działań mających na celu zminimalizowanie bólu, przywrócenie funkcji stawu oraz wspieranie procesu gojenia tkanek. Ogólne zasady, których należy przestrzegać po artroskopii kolana obejmują:

• zasadę PRICE (zmniejszenie bólu, odpoczynek, chłodzenie, uniesienie operowanej kończyny z podparciem podudzia i stopą powyżej kolana)
• wczesną mobilizację tkanek (zgodnie z zaleceniami fizjoterapeuty),
• aktywację wybranych mięśni kończyn dolnych,
• ćwiczenia oddechowe,
• kontrolę bólu i obrzęku,
• monitorowanie stanu rany pooperacyjnej,
• odpowiednią dietę oraz ilość wypijanej wody (!)
• sen i regenerację.

A teraz konkrety!

Po zabiegu szycia łąkotki najważniejszą zasadą jest zakaz obciążania operowanej kończyny ze względu na delikatną strukturę zszytej łąkotki. Już w pierwszych godzinach po zabiegu należy wprowadzić ruchy zgięcia i wyprostu w stawie do granicy bólu, ale niedozwolone jest przekraczanie 90 stopni zgięcia. Ważnym tematem jest również orteza ograniczająca ruchy w stawie, której noszenie zaleca się w okresie od 4 do 6 tygodnia.

Jeśli natomiast mamy do czynienia z zabiegiem artroskopowej rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego lub tylnego, obciążanie kończyny jest wręcz wskazane. Oczywiście ważne jest jego stopniowe wprowadzanie oraz uwzględnianie odczuć bólowych pacjenta. W fazie pierwszej rehabilitacji pooperacyjnej obciążenie powinno oscylować w granicach 50% ciężaru ciała. Natomiast w tym przypadku, w przeciwieństwie do szycia łąkotki, możemy śmiało dążyć do zakresu zgięcia powyżej 90 stopni. Kolejna zasada: wyprost! Jego osiągnięcie jest kluczowe w pierwszych 2 tygodniach po zabiegu. Należy również wspomnieć, że obecnie najwięcej zabiegów wykonuje się przy użyciu materiałów do rekonstrukcji z mięśni półścięgnistego i smukłego lub z więzadła rzepki. W pierwszej sytuacji zabronione jest wykonywanie stretchingu wymienionych wyżej mięśni (taśma tylna), a w drugiej konieczna jest praca nad ruchomością rzepki i jej ochrona przed stanem zapalnym.

Rehabilitacja po rekonstrukcji więzadła pobocznego piszczelowego lub pobocznego strzałkowego (zerwania strzałkowego o wiele rzadziej się zdarzają) przebiega jak w przypadku więzadeł krzyżowych. Najistotniejsza różnica polega na unikaniu pełnego wyprostu w stawie w pierwszej fazie rehabilitacji. Również w nocy! Orteza powinna być zablokowana w lekkim zgięciu, aby nie rozciągać nadmiernie więzadła.

Po przeprowadzeniu artroskopii kolana kluczowe jest więc respektowanie wytycznych oraz zaleceń lekarza oraz fizjoterapeuty dzięki którym proces rekonwalescencji może przebiegać prawidłowo, a ryzyko ewentualnych powikłań ulega minimalizacji. Kompleksowa fizjoterapia jest integralną częścią całego planu leczenia pacjenta.

• Zapisz się do Sebastiana Sierakowskiego: https://zarejestrowani.pl/w/E2Utmyc9qpfBv_gTvRM6uA/
• Zapisz się do Emilii Sołoducha: https://zarejestrowani.pl/w/iEA8kjeyt-QD5MN4yWJckg/
• Zapisz się do Aleksandry Kłak-Dziemian: https://zarejestrowani.pl/p/apzdL1UGVjUgPqTNTxzJtA/
• Zapisz się do Darii Nowickiej: https://zarejestrowani.pl/w/nbsQdEw6mUapBE0xgn-oog/
• Zapisz się do Agaty Szkudlarek: https://zarejestrowani.pl/w/u3TjKsMxsBxxl7nc3NsrhQ/

Bibliografia:

1. Harput, Gulcan et al. “Postoperative rehabilitation and outcomes following arthroscopic isolated meniscus repairs: A systematic review.” Physical therapy in sport : official journal of the Association of Chartered Physiotherapists in Sports Medicine vol. 45 (2020):
2. Jenkins, Sarah M et al. “Rehabilitation After Anterior Cruciate Ligament Injury: Review of Current Literature and Recommendations.” Current reviews in musculoskeletal medicine vol. 15,3 (2022):
3. Calanna F, Duthon V, Menetrey J. Rehabilitation and return to sports after isolated meniscal repairs: a new evidence-based protocol. J Exp Orthop. 2022 Aug 17;9(1):80.
4. Spang Iii, Robert C et al. “Rehabilitation following meniscal repair: a systematic review.” BMJ open sport & exercise medicine vol. 4,1 e000212. 9 Apr. 2018,
5. Brinlee AW, Dickenson SB, Hunter-Giordano A, Snyder-Mackler L. ACL Reconstruction Rehabilitation: Clinical Data, Biologic Healing, and Criterion-Based Milestones to Inform a Return-to-Sport Guideline. Sports Health. 2022 Sep-Oct;14(5):770-779. doi: 10.1177/19417381211056873. Epub 2021 Dec 13.
6. Nelson C, Rajan L, Day J, Hinton R, Bodendorfer BM. Postoperative Rehabilitation of Anterior Cruciate Ligament Reconstruction: A Systematic Review. Sports Med Arthrosc Rev. 2021 Jun 1;29(2):63-80.
7. Filbay, Stephanie R, and Hege Grindem. “Evidence-based recommendations for the management of anterior cruciate ligament (ACL) rupture.” Best practice & research. Clinical rheumatology vol. 33,1 (2019): 33-47.
8. Katz JN, Brophy RH, Chaisson CE, et al. Surgery versus physical therapy for a meniscal tear and osteoarthritis. N Engl J Med 2013;368:1675-1684
9. O’Donnell K, Freedman KB, Tjoumakaris FP. Rehabilitation Protocols After Isolated Meniscal Repair: A Systematic Review. Am J Sports Med. 2017 Jun;45(7):1687-1697.
10. Edson, Craig J. “Conservative and postoperative rehabilitation of isolated and combined injuries of the medial collateral ligament.” Sports medicine and arthroscopy review vol. 14,2 (2006):
11. Van Grinsven, S et al. “Evidence-based rehabilitation following anterior cruciate ligament reconstruction.” Knee surgery, sports traumatology, arthroscopy : official journal of the ESSKA vol. 18,8 (2010): 1128-44.
12. Wilk, Kevin E et al. “Recent advances in the rehabilitation of isolated and combined anterior cruciate ligament injuries.” The Orthopedic clinics of North America vol. 34,1 (2003): 107-37.